„Kategoryzacja gramatyczna przez przestrzeń i ruch w Polskim Języku Migowym” – grant Focus przyznany dr. Pawłowi Rutkowskiemu przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej (numer grantu: 1/2009).

Projekt ten ma co najmniej dwa cele: po pierwsze – sporządzenie szczegółowego opisu najbardziej charakterystycznych aspektów gramatyki Polskiego Języka Migowego (PJM), a po drugie – zanalizowanie tych danych z perspektywy językoznawstwa teoretycznego i typologicznego.

Zdaniem większości badaczy komunikacja migowa opiera się na tym samym (być może uniwersalnym) zestawie mechanizmów kognitywnych, które rządzą posługiwaniem się językami fonicznymi. Jednak to, w jaki sposób podstawowa kompetencja językowa człowieka przekłada się na rzeczywistą formę gramatyczną poszczególnych języków migowych, jest w dużej mierze zdeterminowane przez wizualno-przestrzenne medium komunikacyjne. Medium migowe kształtuje strukturę językową w sposób niedostępny audytywno-akustycznej komunikacji fonicznej. Jedną z najistotniejszych różnic jest to, że – inaczej niż w wypadku wymawianych ciągów słów – wypowiedzi migowe nie muszą mieć charakteru ściśle linearnego. Miganie jest czynnością przestrzenną i dynamiczną. Dwa lub więcej składniki znaczenia mogą być przekazywane równolegle za pomocą różnych artykulatorów (części ciała). Zmusza to nas do przedefiniowania pojęć takich jak szyk składniowy i struktura frazowa. Informacja gramatyczna może być przekazywana niemanualnie, z użyciem mimiki twarzy, skinień głową, podnoszenia lub opuszczania brwi, zmian kierunku wzroku itd. Znaki migowe podlegają również określonym przesunięciom i są zawsze ulokowane w trójwymiarowej przestrzeni migania. Kategorie ruchu i przestrzeni nie należą do tradycyjnego zestawu cech gramatycznych występujących w językach fonicznych. Dlatego też analiza tych dwóch kategorii jest głównym punktem naszego projektu badawczego.

Zadaniem, jakie sobie stawiamy, jest sporządzenie teoretycznego opisu mechanizmu, który zamienia ruchy rąk i innych artykulatorów w zgramatykalizowane operacje językowe. Rezultaty tych badań mogą pomóc nam zrozumieć, w jakiej mierze procesy mentalne stojące za językowym wyrażaniem doświadczenia są uwarunkowane medium komunikacji. W lingwistyce migowej pojęcie gramatyki musi być rozumiane bardzo szeroko, jako że jego zakres wykracza znacznie poza szyk składniowy i fleksję. Gramatyka, tzn. relacje między poszczególnymi znakami, pokazuje nam, jak Głusi kategoryzują świat za pomocą swego języka.