„Kategoryzacja gramatyczna przez przestrzeń i ruch w Polskim Języku Migowym” – grant Focus przyznany dr. Pawłowi Rutkowskiemu przez Fundację na Rzecz Nauki Polskiej (numer grantu: 1/2009).

Projekt ten ma co najmniej dwa cele: po pierwsze – sporządzenie szczegółowego opisu najbardziej charakterystycznych aspektów gramatyki Polskiego Języka Migowego (PJM), a po drugie – zanalizowanie tych danych z perspektywy językoznawstwa teoretycznego i typologicznego.

Zdaniem większości badaczy komunikacja migowa opiera się na tym samym (być może uniwersalnym) zestawie mechanizmów kognitywnych, które rządzą posługiwaniem się językami fonicznymi. Jednak to, w jaki sposób podstawowa kompetencja językowa człowieka przekłada się na rzeczywistą formę gramatyczną poszczególnych języków migowych, jest w dużej mierze zdeterminowane przez wizualno-przestrzenne medium komunikacyjne. Medium migowe kształtuje strukturę językową w sposób niedostępny audytywno-akustycznej komunikacji fonicznej. Jedną z najistotniejszych różnic jest to, że – inaczej niż w wypadku wymawianych ciągów słów – wypowiedzi migowe nie muszą mieć charakteru ściśle linearnego. Miganie jest czynnością przestrzenną i dynamiczną. Dwa lub więcej składniki znaczenia mogą być przekazywane równolegle za pomocą różnych artykulatorów (części ciała). Zmusza to nas do przedefiniowania pojęć takich jak szyk składniowy i struktura frazowa. Informacja gramatyczna może być przekazywana niemanualnie, z użyciem mimiki twarzy, skinień głową, podnoszenia lub opuszczania brwi, zmian kierunku wzroku itd. Znaki migowe podlegają również określonym przesunięciom i są zawsze ulokowane w trójwymiarowej przestrzeni migania. Kategorie ruchu i przestrzeni nie należą do tradycyjnego zestawu cech gramatycznych występujących w językach fonicznych. Dlatego też analiza tych dwóch kategorii jest głównym punktem naszego projektu badawczego.

Zadaniem, jakie sobie stawiamy, jest sporządzenie teoretycznego opisu mechanizmu, który zamienia ruchy rąk i innych artykulatorów w zgramatykalizowane operacje językowe. Rezultaty tych badań mogą pomóc nam zrozumieć, w jakiej mierze procesy mentalne stojące za językowym wyrażaniem doświadczenia są uwarunkowane medium komunikacji. W lingwistyce migowej pojęcie gramatyki musi być rozumiane bardzo szeroko, jako że jego zakres wykracza znacznie poza szyk składniowy i fleksję. Gramatyka, tzn. relacje między poszczególnymi znakami, pokazuje nam, jak Głusi kategoryzują świat za pomocą swego języka.

Grammatical categorization through space and movement in Polish Sign Language (Focus grant awarded to Dr. Paweł Rutkowski by the Foundation for Polish Science; grant number: 1/2009).

The aim of this project is (at least) twofold: first, to provide a detailed descriptive overview of the most characteristic aspects of the grammar of Polish Sign Language (PJM), and second, to account for them from the perspective of theoretical and typological linguistics.

According to most researchers, sign language communication is based on the same (possibly universal) set of cognitive mechanisms that underlie the use of spoken languages. However, how this fundamental human linguistic competence maps onto the actual grammatical form of individual sign languages is, to a large extent, determined by the visual-spatial medium of sign communication. This medium shapes linguistic structure in ways not available in the auditory-acoustic medium of speech. One of the most striking differences is that, unlike spoken strings of words, signed utterances need not be strictly linear. Signing is spatial and dynamic. Two (or even more) chunks of meaning may be conveyed simultaneously, with the use of different articulators (body parts). This forces us to redefine the notions of syntactic word order and phrasal structure. Grammatical information may be conveyed non-manually, through raised or lowered eyebrows, head tilt, eye gaze etc. Signs also undergo specific types of movement and are always produced in three-dimensional space. The grammatical categories of movement and space do not belong to the traditional set of linguistic features encountered in spoken languages. Therefore, the analysis of the two categories in question is the central point of this research project.

The goal of this endeavor is to provide a theoretical account of the mechanism that allows movements of hands and other articulators to be interpreted as grammaticalized linguistic elements. The results may give us an insight into how mental processes responsible for the linguistic expression of experience are conditioned by the medium of communication. In sign language research, grammar has to be understood in a broad sense, encompassing much more than just word order and inflection. Grammar, i.e. the relations between individual signs, shows us how the Deaf categorize the world through their language.